Bêcihbûn û bêwarbûna zimên

Rüyası bölünenler

Yavuz ekinci
DK yayınları

                                                 Bêcihbûn û bêwarbûna zimên

            "Kendimi bir an şehirlerarası terminalde unutulmuş, terk edilmiş bir bavul gibi hissettim."
RÜYASI BÖLÜNENLER(r.135)


"Kendimi sonradan diskotek haline getirilmiş bir huzurevinin tavanı arasında unutulan yaşlı bir adam gibi hissediyordum."ÖLÜ KELEBEKLERİN DANSI-HÜSNÜ ARKAN-s.14

            Roman bi vê hevokê diqede. " Min xwe  bi carekê  di hestîyara weke walîzekî li termînaleke nêvbajaran de dît." Roman bi hevekoke weke vê mînakê lê hê dirêjtir dest pê dike û bi dirûvandina "gibi" (weke) vegotin tê tîrkirin. Mînak:"kapıyı bir ölü gözü gibi açık bıraktı." (116)"Derî weke çavê miriyekî vekiri hişt."

            Bûyer û serpêhatîyên hestîyar yên balkêş û dilkêş yên ji bo ji  romanekê re bibin mijar gelek in. Tevdan û lêgerînên van mijaran ji bo romana kurdî kanîyeke mezin e. Raymond Queneau di pirtûka xwe ya bi navê "Banandinên teşeyê"(Exercises de Style) de  mînakên  çawa dikare çirokeke ji rêzê  bi not û neh teşeyê binivîse dide. Yavuz Ekincî jî  ji van karîbûnan teşeyeke nas ji xwe re hilbijartîye. Ez di vê pirtûkê de li bandor û şopên wêjeya  zanyarên postmodern û bêtir yên di teorîyê de wêjeya major lê di kirdarîyê de jî wêjeya mînor bi kar tînin(Wêjeya manor*) gerîyam.

            Major biwêjeke rengdêr e. Bêtir di wateya "mezin", "grîng" de tê pêşberê me. Bi kurtasî gava mirov b'bêje "wêjeya major" "Wêjeya erka kolonyalist","wêjeya postkolonyalîst" e.

            Ji hûnera muzîkê jî em dizanin: Her newayeke mînor xizmê newayeke major e. Ji ber vê jî her wêjeya major xwedîyê wêjeyên mînor in jî. Wêjeya mînor ne ji bo  wêjeya zimanekî, bêtir , kesên ji kêmcivakî yên  wêjeya xwe  bi zimanê major dikin tê gotin.

            Mînak: Kurdek bi tirkî romaneke binivîse ev kar "wêjeya mînor" e.

 Ji bo destûra bikaranîna zimanê wan nîne, gel û civakên zimanê wan asîmile dibin, serê xwe nizm dikin ji xala destpêka vê rêyê derdikevin rê. Ev teorîya  wateya wê "xwe bi  zimanekî din afirandin" a pêşkêşîya wê Kafka kirî di nav gelê kurd e firavan û sereke ye.

            Di bikaranîna vê teorîyê de her tişt sîyasîne û qîmeteke wan a hevpar heye.

Em li mînaka xwe vegerin:

            Yavuz Ekincî zanyarekî zanista zimên û wêjeya tirkî ye Batmanî ye û nivîskarekî serkeftî ye.

            Wagenbach gotîye: Peyv weke efendîyan bandora xwe didomîne û ji welidana nîgaşê re rasbirast jêderkîyê dike.   

Serkeftina kurdan a di wêjeya tirkî de ne bêsedem e. H. Vidal Sphiha, “Introduction à l’ètude de l’instensif”, Langages. (destpêka hûrnêrîna tîrkirinê) de dibêje: Zimanê mînor zimanê tîr bi pêş dixe û diperisîne. Di van mijarên li jêr de zimên tîr dike
1- Bikaranîna daçekan yên nerast
2- Bikaranîna cînavan yên pirole
3- Bikaranîna lêkerên li hemu deran kêrî karekî werin

4- Pirbûna hokeran û li pey hev rêxistin

5- Bikaranîna berwateyên êşê dihewênin

6- Grîngîya kirpandinê bi vekêşana navpeyvê kirin
7-Belavbûna di navahengîya dengdar û nedengdaran de

Perisandina zimanê tîr  ya di navbera zimanê kurdî û tirkî de ji mijarên jor cê ne û dive hûrnêrînek û lêkolîneke baş li wan were kirin.

Mînak: 1

            "Daha önce yaptığım gibi yine sustum, suskunluk yemini etmiş bir rahip gibi hep sustum. Ben sustukça içimdeki öfke ve kızgınlık, zamanla bir irinin eti çürütmesi gibi, ruhumu, bedenimi, beynimi, kalbimi çürüttü."(16)

Mînak: 2

            "Yatakta uyuyan birinin uykusunu izler gibi buzdolabının sesini ve titreyişini dinledim. Saatlerce uyuması seyredilen birinin yanına sokulur gibi yere oturup sırtımı buzdolabına dayadım. Biraz daha sokulunca önce buzdolabının sesini, sonra da titreyişini hissettim. Arkadan biri bana sıkı sıkı sarılmış gibi sırtımda kalp atışlarını, titreyişlerini ve sıcaklığını hisserderek uyuyakaldım."(19)

"Acı veren hatıraları uzaklaştırmaya çalışır gibi gözlerini bir iki kez açıp kapadı. Gözlerinden süzülen bir iki yaş damlasını kalın parmağıyla sildi. Ardından, azap dolu günlerin gölgesi düşmüş gibi sert, keskin ve hesap soran bakışlarını gözlerime dikti. kalbim titredi, zayıf gören gözleriyle içimden geçenleri okuyabileceğinden korktum. Hacı Zübeyir'in yüzü aniden çöken bir gece gibi karardı. Odaya ansızın çöken bu sessizlik kuşatmasını hiç beklemiyordum. Suskunluğundaki nefret ve öfke, ateşin alevleri gibi yüzümü yalıyordu. Hacı Zübeyir çoktan anı olmuş bir şeyi hatırlar gibi fotoğrafa baktı"(45)

"Terkedilmiş gibiydim. Kış güneşi bütün yorgunluğuyla bastonuna dayanan bir yaşlı gibi dizleri titreyerek dağların ardına çaresiz çekilirken, gece sırtında karanlık peleriniyle dörtnala koşan bir atlı gibi üzerime geliyordu. Gecenin sırtına attığı pelerin, kara bir çarşaf gibi başı gökyüzüne yükselen dağları bir ceset gibi yol kenarına atılan şehirleri, bir bıçak yarası gibi açılmış derin vadileri, başı ezilmiş bir yılan gibi kıvrılan daracık yolları, ölü ağzı gibi kapıları sıkı sıkı kapanan evleri ve bu topraklarda sonsuza dek kaybolmuş binlerce hayatın üstünü örtüyordu."(88)

"O gün kapıyı açmamla kardeşimin sırtlan gibi üzerime saldırmasını ve babamın sinek kovar gibi beni odadan kovmasını anımsadım. O günün kırgınlığı gırtlağıma saplanmış bir balık kılçığı  gibi beni rahatsız ediyordu.(131)

Hin balkêşîyên di nivîsara romanê de:

"Gerillalar televizyonun karşısında oturmuş, galatasaray-Fenerbahçe maçını izliyorlardı."(109)

"Hebun ve karakol komutanı anlaştılar ve maç boyunca kısmi atelkes ilan edildi."(110)

Hin peyvên kurdî di romanê de dibûrin. Balkêş e hin ji wan rast hatine nivîsîn "mala mêvanan", hin jî çewt hatine nivîsîn "Şehid namirin" û hin ji wan jî gelekî çewt hatine bikaranîn. ("hewal" ,"serxobun") Bi piranî peyva "Hewal" li gelek deveran dibûre. Mirov sedema wê  û çimaya wê ji xwe diperse; "Gelo sedema nivîskarekî kurdî dizane û berî niha pirtûka wî bi kurdî hatîye wergerandin çi ye? heval dike hewal?"

Öğretmen olmazsa kimse beni oynatmazdı, çünkü hemen yanıyordum.(79)

Lêkera şewitînê a li vir bi wateya kesekî di leyisekê de  ji leyistkê derdikevê tê bikaranîn

û ev bikaranîn li kurdîstanê  di cihê "ebelenme- sobelenme" ye.

           

*Ev nivîs ne rexne ye. Hin nîşe ne.