Şîroveyeke analitik a di derheqê zimanê HANDA ya Sîdar Jîr de

HANDA
Sîdar Jîr
Wêjeya kurdî/Zincîreçîrok

Zincîreçîrok ji 17 beşên heman çîrokê pêk tê.  Çima jê re negotine roman û navekî ecêb “Zincîreçîrok” lêkirine?
Heyv, neynik, mifte, sindoq, çarşeva spî, av, şeh, sî, perde, pencere, keval, lambe, dara gûzê, mar, textê razanê, rê, kelekvan..
jinek, odeyek, çîrokeke gelêrî  ya di  xeyalan de  hene di turikê mijarê de.  Vegotin bi zimanê xwedayî  û aferînerî  ye. Vegotin  hin caran bi devê lehengên çîroka gelerî  hatiye vegotin. Nivîskar, berê xwe daye karekî zor û bi serelehengekê/Handayê û  di  mekanekî de/ode  bûyerê diqewimîne. Di  romanên bi vê  teşeyê de, ji bilî mijarê divê vegotineke xwirt û cê hebe. Lêbelê ji destpêkê heya dawîyê  teşeya vegotinê di standardekê de dimeşe û heman ferheng û hevoksazî xwe bare dikin.

Bêtir li bikaranîna zimên rawestîyam. Ji bo wê ev rexneyeke analitik e û sînorê wê  bikaranîna zimên e.
1-
Di 6 rûpelên destpêkê de 102  gihaneka KU hatine bikaranîn. (102/6 =17X100= Kêmzêde-1700 KU)
2-
… sê xalên li rex hev  di her rûpelê de 4-5 caran hatine bikaranîn.
3-
Hin peyv ji sêrî heya dawîyê bi hejmareke zede hatine bikaranîn. Mînak : ÇAV. “çavên wê”, “çavên xwe”, “çavên Handayê” di her rûpelê de 4-5 caran  miheqeq dibûrin. (kitêb 110 rûpel in 110X4= herî kêm 440 caran peyva ÇAVê  hatiye bikaranîn)
4-
ÇARŞEVA SPÎ nola lehengekî romanê ye lêbelê ji destpêkê heya dawîyê, an weke kefenekî li Handayê pêçayî ye an jê dişeqite an lê  lefandî ye û ev lêker  gelek caran tên barekirin.(Bi tenê carekê li doşekê diqefçile û carekê jî dibe glok)

- Çarşeva li ser text KU ji berêvar de li bedena wê digeriya û SİST DIBÛ hilda û li xwe LEFAND-10
- Çarşev li bedene LEFANDÎ-17
- Çarşeva KU li xwe LEFANDÎBÛ-18
- Çarşevka wê lêpêçayî-51
- Çarşevka xwe  hêdîka li xwe LEFAND-53
- Çarşev lê LEFANDÎ-53
- Çarşevka wê lêpêçayî-63
- Çarşeva spî KU li ser bedena xwe LEFANDÎBÛ-18
- Çarşevka xwe ya spî baş li xwe LEFAND-75
- Çarşevka  li bedena wê  jê ŞEQİTÎ-77
- Çarşeva KU li NAVA XWE  LEFANDÎBÛ-84
- Çarşeva xwe  hêdîka li xwe LEFAND-85
- Çarşeva xwe li xwe pêça-93
- Çarşevka xwe ya spî li xwe LEFANDIBÛ-94


5-
Ji destpêka kitêbê heya dawîyê bi timî bedena Handayê SİST dibe.(Min ne hijmartin lê di her beşê de  sistbûna bedenê diqewime.)
6-
Bi peyvên  weke “dahatû, rabirdû”yê mirov fam dike beş li ber dawîbûnê ne.
7-
Di rûpelên  40-44an de monodiyalogeke  ji vegotinê cê heye û (bi min) nivîskar div ê vegotinê de serkefî ye. Li rûpela 78an jî dîyamonologeke kin a wisa…
8-  
Hin lêker û peyv  zêde-zêde hatine bikaranîn. Olan dan, fûrîn,heyva zîvîn, mifteya paxirî, keldûman, qerepere…
9- 
HANDA di hemû  beşan de miheqeq  diqêre û digirî (17).
10-
Nivîskar, hevokên gelek dirêj  jî car caran bi kar tîne. Mînak:
“Dengê KU diranên wê derdixist li BELİKA GUHÊN DÎWARAN diket, ji pencereye vedigerîya, di ser sindoqê re xwe digihand KEVALA Lİ DÎWÊR û di taliye de Dİ neynika li hemberî wê RE derbasî NAVA AVA JÎYANÊ dibû û bi aramî diherikî.”-88
11-
Hin hevokên nivîskar Ji klamên  dengbêjîyê hatine wergirtin mînak: “ Dilê min heroj liyan bû” -90
12-
 Nivîskar bi zanista bîyolojîyê jînivîsîye. Mînak:  Hewaya odeyê KU di FİRNİKÊN POZÊ WÊ re xwe digihand pişika wê, bi xwîna wê re, xwe digihand mêjî û hemû şaneyên bedena wê-94
13-  
Hin form û hevokên klişe bi kar tîne. Mînak: “mîna KU tiştekî xwe yê ji mêj  VE winda bû dîtibe.” Mînak: “ KU tiştek ji nişka ve hatibe  bîra wê yan jî wekî KU ji bo destpêkê tiştek ji bîra kiribe”-97

...

...

Hin mînakên absûrt an bi teknîka zimên şaş an  bi hişmenda tirkî an ên di wateyê de pirsgrêk heyî:

BEJNA TENIK-11
Çavên fireh
Dilê wê di çavên wê de bû-12
PÊAVÊTİN-28 Bi her PÊYÎ re, bi her GAVÊ re,  bi her QEVZÊ re ….28 (her sê form bi hev re bi kar anîne)
Bi mistdana BAYÊ ya rûyê wê re, ÇAVÊN WÊ yên girtî Lİ KEN bûn.-30
Maran pê VEDA-31
Awirên wê bi êvarê ve bûn, Bi avê re Jİ SALAN ber bi stêrkan ve diherikî-33
Bayê ji ronahiya heyvê diket-33
Çarşevê ew ji nîşka ve ricifand-34
MİHEKE NÛZAYÎ-36
Ji bilî denge çarşevê KU li bedena wê  DENGEKÎ ŞÊVÎNÎ derdixist, sewt û OLANÎ ji odeyê nedihat-13
Bi mestiya wan Bİ XWE VE DİÇÛ.-27

beyî KU tiştekî  li bedena xwe ya  PÎVAZTERKÎ bilefîne…10
Çavên wê Bİ neynikê VE aliqî diman-17
,QUN DA ERDÊ-23
çavên wê  Dİ ser hev RE diqelibîn-45
Pêlên KU li porê wê radibûn êdî ji ber lingên wê yên KU bi avê dibûn radibûn.-47
Ji deve  şeh newaya senfonîya tirsê olan dida-49
Kêmtir TİŞTAN xwiya dikir-58
Qîrînî bi jinikan ket û hêdî-hêdî AJOTİN ser handayê-62
Zimanê xwe Dİ lêvên xwe da,-64
BEJNA WÊ YA TENİK-64
Handayê qûn dabû ser  textê xwe-64
Çarmilkî rûniştibû-64
Ava KU ji dengê  şoreşeke hundirîn diherikî-65
Tu TİŞTEK li cihê xwe sekini nedima-66
ÊDÎ MARÊN KU Bİ TENGALA LEHİYÊ KETİBÛN YEK BI YEK Jİ HEV DİHATİN DERXİSTİN-66
Dibûn sînorên AV û ÊGIR (av mê ye)-67
Dîroka di deme de-72
Dest bi REQSA AGİRÎN kir-77
Tenê Bİ ÇAVÊN TIJΠ bi pirsen bêbersiv li darê dinihêrî-82
EW DEM EV DEM E, ez hatime parastin-83
Heyva di bine ewran de-86
Heyvê hundir dadigirt-87
çavên min û zarokê KETİN TEV-89
Çîrokeke KU ji encamê dest pê dikir-95
Ji rê de hatibû-97
Cara pêşin sawa maran GİRT SER MİN-97
Min xwest ez xwe bi dar ve bikim-98
BEYÎ KU YEK TİŞTEKÎ BİBÊJE-101
Rastîya wê ya reş ez im-104
rengekî rizîyayî-108
ÇAVÊN HANDAYÊ bi çavên pêşberî wê KU li ken bûn  RE KETİN TEV.-110
Rastî xaçeke di bin çenge keşeyekî de ye-118 (Ev gotin li min nas tê lê naye bîra min di kîjan kitêbê de min xwendibû)